Nee, Geert Noels, de ECB vernietigt het kapitalisme niet

De Tijd publiceerde recent een opiniestuk van de econoom Geert Noels onder de titel ‘Het beleid van de ECB vernietigt het kapitalisme’. Het stuk bevat een mix van terechte kritieken en dubieuze beweringen.

Ik deel de mening dat het massaal opkopen van obligaties – de zogenaamde QE – door de Europese Centrale Bank (ECB) zeer weinig doet voor de reële economie. Gezinnen en bedrijven beslissen door de lage rente niet massaal om meer geld uit te geven. De werkgelegenheid in de eurozone wordt niet gestimuleerd door het opblazen van de balans van de ECB met financiële activa.

Maar Noels houdt het niet bij de grond van de zaak, de beperkte impact van QE op de reële groei.

Volgens het opiniestuk zorgen de lage rentes namelijk voor een planeconomie, de tegenpool van het kapitalisme. De financiële sector zou door de lage of negatieve rentes ontwricht worden. Maar om zijn stelling van een antikapitalistisch monetair beleid te staven, geeft hij voorbeelden van zwakke spelers die vroeger impliciet gesubsidieerd werden en van normale processen in een markteconomie.

“De zwaartekracht van de negatieve rente doet waarderingsmodellen, risicomodellen en de financiële planning op langetermijn doldraaien.” – Geert Noels

De verzekeraars zouden het slachtoffer zijn van de lage langetermijnrente. Vroeger konden ze rekenen op een jaarlijks rendement van (bijvoorbeeld) 5% op 30-jarige staatsobligaties. Noels beschouwt het omlaag manipuleren van de langetermijnrente door de ECB als een soort contractbreuk. Maar dat is een mes dat aan twee kanten snijdt. Wat als Draghi niet “whatever it takes” gedaan had om de eurocrisis te stoppen in 2011? Dan was een land als Italië, met 2000 miljard euro aan uitstaande obligaties, failliet gegaan. Zou zo’n contractbreuk minder verwoestend geweest zijn voor de banken en verzekeraars?

Incompetente verzekeraars (*kuch* Ethias *kuch*) beloofden vroeger hoge nominale rentes aan hun klanten. Toen de rentes daalden, zaten ze vast aan die verplichtingen. Misschien hadden hun bestuurders, toen alles nog goed leek te gaan, eens moeten luisteren naar hun quants¹. Je kan de hoge nominale rentes op risicovrij staatspapier uit het verleden dan ook zien als een cadeau aan de verzekeraars.

De dinosaurussen die zich niet aanpassen sterven net uit door de meteoriet van de lage rentes.

Nu de marktomgeving veranderd is, doen bedrijven wat je zou verwachten. De tijd van makkelijk geld is voorbij. Dus wordt gesneden in de grootste kost, het personeel. Mensen worden afgedankt en processen worden geautomatiseerd. Dat is een evolutie die in de bancaire sector al decennia aan de gang is. Bizar genoeg schrijft Noels verder: “Bedrijven met voorbijgestreefde businessmodellen of te lage rendabiliteit blijven kunstmatig overleven.” Dat klopt dus niet, de dinosaurussen die zich niet aanpassen sterven net uit door de meteoriet van de lage rentes.

Na zijn klaagzang over de gevolgen voor de financiële sector en een verwijzing naar het hoge overheidsbeslag (dat weinig tot niets te maken heeft met de centrale bank), richt Noels zich op de niet-financiële bedrijven. De politiek van de ECB zou concurrentievervalsend zijn.

“De invloed van centrale banken is de belangrijkste factor in de hedendaagse economie. De centrale banken bepalen de rente², de wisselkoersen en binnenkort ook de aandelenkoersen. Ze zetten targets³ voor groei en inflatie en mogen alle conventionele en niet-conventionele monetaire wapens gebruiken om dat doel te bereiken.” – Geert Noels

Het feit dat de ECB haar obligaties opkoopt, zou een multinational als AB Inbev bevoordelen ten opzichte van haar kleinere concurrenten. Maar grote, gezonde bedrijven kunnen zich bijna altijd goedkoper financieren dan kleintjes⁴. Dit is een geval van goed risicobeheer door de financiële sector, niet van een planeconomie. In een planeconomie zou de overheid de rente op leningen aan alle bedrijven dicteren.

Bovendien heeft AB Inbev een geschiedenis van succesvolle overnames. Dus de overname van Bosteels door AB Inbev in plaats van door Duvel Moortgat in de schoenen van de ECB schuiven is meer dan een brug te ver.

Noels springt verder van de hak op de tak door te claimen dat de politiek van de ECB deflationair is. Dan is zijn bovenstaand voorbeeld wel ongelukkig gekozen. Wanneer was de laatste keer dat AB Inbev aankondigde de bierprijs te laten zakken, en zo bij te dragen aan deflatie?

Hij heeft wel een punt dat sommige mensen meer proberen te sparen door de lage rentes. Maar net als veel van zijn collega’s⁵ die teveel met financieel nieuws bezig zijn, overschat hij het belang van de centrale banken schromelijk. Consumenten en bedrijfsleiders zouden de vinger op de knip houden omdat “de ECB met zijn continue pessimistische boodschappen tot een klimaat van wantrouwen en voorzichtigheid” bijdraagt. Reality check: hoeveel mensen weten zelfs maar wie Mario Draghi is, laat staan dat ze hun gedrag afstemmen op de persconferenties van een bureaucraat in Frankfurt?

Samengevat: de “vaststelling” van Geert Noels dat “de ECB en de andere centrale banken het kapitalisme aan het vernietigen zijn” houdt geen steek. In een latere post kom ik nog eens terug op de echte effecten van QE. En er komt binnenkort ook een handleiding voor het lezen van dit soort opiniestukken van media-economen.

1. Quant of quantitative analyst: modellenbouwer in de financiële sector.
2. “De rente” bestaat niet. Er zijn miljoenen rentes in de eurozone, die afhangen van de kredietnemer en de looptijd van de lening.
3. Targets die ze al jaren niet halen, dus de almacht van de centrale banken valt wat mager uit.
4. Banken en fintech spelers bieden nu al oplossingen aan om investeerders in contact te brengen met de kleine, innovatievere en toekomstgerichtere bedrijven waar Noels zo van houdt. Het kapitalisme lijkt dus verre van dood.
5. En ook politieke commentatoren zoals Rik Van Cauwelaert.