Een conflict waarbij Turkije en Rusland tegenover elkaar staan. Het krijgsgeweld brengt een stroom vluchtelingen naar Europa op gang. Hebben we het hier over Syrië anno 2016?
Hoewel de geschiedenis zich nooit exact herhaalt, zijn er opvallend veel overeenkomsten tussen de gebeurtenissen van vandaag en die van 1864. Meer dan 150 jaar geleden was er ook sprake van een kalifaat en terreur gemotiveerd door religie.
Het Ottomaanse Rijk heeft een hele reeks oorlogen uitgevochten met tsaristisch Rusland. Deze grootmachten hadden tegengestelde belangen in de gebieden rondom de Zwarte Zee.
Toen Rusland de Kaukasus veroverde in 1864, voerde het een etnische zuivering uit op de autochtone bevolking. Honderdduizenden islamitische Circassiërs vluchtten naar het Ottomaanse Rijk. Velen van hen gingen naar de Ottomaanse provincies in de zuidelijke Balkan, wat nu Roemenië en Bulgarije zijn. Deze voornamelijk christelijke regio’s waren de meest welvarende van het Rijk1.
Als vergelding voor de verovering van hun thuisland door de Orthodoxe Russen, terroriseerden de Circassiërs de niet-moslims in hun nieuwe verblijfplaats. Naast het feit dat ze ziektes meebrachten, vermoordden, verkrachtten en verdreven ze de christelijke bevolking.
De sultan – die ook de titel van kalief droeg – gebruikte zo de vluchtelingen om zijn niet-islamitische onderdanen onder de knoet te houden. De Balkanvolkeren streefden namelijk naar onafhankelijkheid. Servië en Griekenland hadden zich eerder bevrijd van het Ottomaanse juk. Hun voorbeeld wakkerde het nationalisme van hun buren aan.
Laten we nu de sprong maken naar vandaag. De Turkse president Erdogan wil van zijn land een regionale macht maken, gespiegeld aan het grootse islamitische Ottomaanse verleden. In de Syrische oorlog staat hij tegenover Rusland. Dat heeft met president Poetin ook een leider die zijn land weer een gevreesde grootmacht wil maken.
Erdogan ondersteunt de jihadistische opstandelingen – zelfs IS – tegen de Syrische president Assad. Poetin heeft de kant gekozen van het regime. Geografisch gezien is dat geen verrassing. Rusland heeft een marinebasis in de Syrische stad Tartoes. Voor Rusland is toegang tot de Middellandse Zee en de verbinding naar de Zwarte Zee altijd al belangrijk geweest. Voor Turkije is de betrokkenheid in Syrië een manier om de Koerden in bedwang te houden.
Zowel Turkije als Rusland zetten vluchtelingen in om Europa te verzwakken. Turkse mensensmokkelaars brachten meer dan een miljoen moslims uit Syrië, Irak en Afghanistan naar Griekenland. Deze stroom is pas gestopt nadat Europa miljarden euro beloofde en politieke toezeggingen deed aan het Turkse regime.
Ook Rusland gebruikt de vluchtelingen om de binnenlandse politiek van Europese landen te beïnvloeden. Zo laat het asielzoekers boven de poolcirkel naar Noorwegen gaan. En er zijn berichten dat Poetin nationalistische partijen in Europa steunt.
Vanuit historisch perspectief zijn de markantste verschillen tussen vandaag en de 19de eeuw de houding van de Europese elites in politiek en media.
Tijdens de Krimoorlog (1853-1856) kozen Frankrijk en Engeland de kant van het Ottomaanse Rijk – de zieke man van Europa – tegen Rusland. Dit was een keuze op grond van machtspolitiek: het Westen wou niet dat Rusland te sterk zou worden.
Het modern Turkije is sinds de Koude Oorlog lid van de NAVO. Na de val van de Sovjet-Unie en de recente ontwikkelingen in de Turkse politiek is er echter nooit een evaluatie gekomen van het nut van deze blijvende alliantie tussen het Westen en Turkije.
In plaats van islamitische migranten als een mogelijke bedreiging te zien, propageren Westerse elites de instroom als een goede zaak voor hun landen. Vluchtelingen zouden bijvoorbeeld tekorten op de arbeidsmarkt opvangen. In de praktijk blijken echter heel weinig vluchtelingen werk te vinden. Ze vormen dus een bijkomende last voor de sociale zekerheid. Cultureel en religieus gemotiveerde misdaden tegen de autochtone bevolking worden onder de mat geveegd.
Door de lens van de geschiedenis lijkt onze tijd niet minder vreemd dan het verleden.
Mijn kennis over de gebeurtenissen van 1864 komt voornamelijk uit het boek The Balkans van Misha Glenny. Ik ben Milena en Stan heel dankbaar voor dit cadeau.
- Volgens professor Timur Kuran heeft de sharia wetgeving bijgedragen aan de trage economische ontwikkeling van de moslims. De joden en de christelijke Grieken, Armenen en Bulgaren in het Ottomaanse Rijk hielden zich meer bezig met handel.