Bitcoin is een digitale munt. In tegenstelling tot (supra)nationale valuta zoals de euro, dollar of yen wordt bitcoin niet gecontroleerd door een centrale bank. Iedereen met voldoende computerkracht kan bitcoins bijmaken. Het is echter in het systeem geprogrammeerd dat de uiteindelijke hoeveelheid bitcoins eindig is.
Door het decentrale karakter van bitcoin kunnen overheden transacties tussen bitcoingebruikers niet tegenhouden. Toen grote financiële spelers zoals Bank of America en VISA weigerden om nog zaken te doen met de klokkenluiderswebsite WikiLeaks, schakelden sympathisanten over op giften in bitcoin. Zo konden ze het politiek gemotiveerd financieel embargo omzeilen.
Aanhangers van bitcoin zien in de cryptomunt een alternatief voor het huidig monetair stelsel. Utopisten dromen van een economie zonder inmenging van overheden en centrale banken. Een wereld waarin mensen vrij kunnen handeldrijven, zonder tussenkomst van bankiers die met een deel van de koek gaan lopen.
Mocht bitcoin echter een wijdverbreid betaalmiddel worden, zullen er ongetwijfeld weer banken opduiken. Door de onvermijdelijke problemen met bitcoinbanken zal men overheidstoezicht eisen.
Veiligheid en kosten
Eerst het goede nieuws: bitcoin is zeer veilig. Dankzij de onderliggende technologie kunnen bitcoins niet vervalst worden. Een heel netwerk houdt in de gaten welke transfers voldoen aan de regels.
Het nadeel? De technologie is een beetje té veilig. Als je als rechtmatige eigenaar je wachtwoord verliest, kan je niet meer aan je bitcoins. Je bent je digitaal geld dan onherroepelijk kwijt.
Voor het gemak kan je je portefeuille bitcoins wel online opslaan bij gespecialiseerde bedrijven. Laten we deze bedrijven bitcoinbanken noemen. Je kan een bitcoinbank vergelijken met een bank die de cash van haar klanten in een kluis bewaart. Tenzij de bitcoinbank gehackt wordt, hoef je niet bang te zijn om je centen te verliezen.
Als bitcoin de euro wil vervangen, moeten mensen er natuurlijk ook mee betalen. En daar wringt het schoentje. De kosten voor één betaling kunnen oplopen tot vijf euro of meer. Dat geld gaat naar de zogenaamde miners, computers die toezien op de correcte registratie van transacties.
Bitcoinbanken kunnen een veel goedkopere betaaldienst aanbieden. Wanneer klant A bij een bitcoinbank een bedrag overschrijft naar klant B, past de bank het saldo van hun rekeningen aan. Er zijn geen dure miners nodig om de transactie te registreren. Om terug te keren naar de analogie met de bankkluis: bij een interne overschrijving blijft er evenveel geld (bitcoin) in de bank, maar het eigenaarschap ervan verandert.
Omwille van het gemak en de kostprijs zullen veel gebruikers in de praktijk dus op één tegenpartij vertrouwen, in plaats van al hun transacties te delen met het netwerk.
Kredieten
Wanneer bitcoin ingeburgerd raakt, zal er ook vraag komen naar leningen in de cryptomunt. Je zal bijvoorbeeld voor een woningkrediet kunnen aankloppen bij een bitcoinbank.
Stel dat je een lening van 50 bitcoin krijgt. De bitcoinbank schrijft 50 bitcoin bij op je rekening. Maar die nieuwe bitcoins bestaan enkel voor de bank. Het aantal ‘echte’ bitcoins is ongewijzigd. De huidige banken werken ook zo. De hoeveelheid geld op bankrekeningen is veel groter dan de hoeveelheid basisgeld uitgegeven door de Europese Centrale Bank. Om deze reden worden banken “geldscheppende financiële instellingen” genoemd.
Het scheppen van geld brengt wel een ernstig probleem met zich mee. Wanneer alle rekeninghouders tegelijk hun bankbitcoins willen inruilen voor ‘echte’ bitcoins, kan de bank onmogelijk aan die vraag voldoen. Dit is het scenario van een bankrun.
In het huidig monetair stelsel kunnen banken in zo’n situatie noodleningen krijgen van de centrale bank. Daardoor kan de bank alle klanten terugbetalen en de paniek stoppen. De ontwikkelaar van bitcoin heeft daarentegen met opzet geen centrale autoriteit voorzien. Er kunnen geen bitcoins bijgemaakt worden met een druk op de knop.
Het resultaat zal zijn dat mensen hun spaargeld bij bitcoinbanken kwijtspelen door bankruns. De kredietverlening in bitcoin zal stilvallen, waardoor gezinnen en bedrijven hun investeringsplannen moeten opbergen.
Zo ging het eraan toe in de Verenigde Staten in de 19de eeuw. Na een reeks crisissen besloot men een centrale bank op te richten die kon ingrijpen in tijden van paniek. Om spaarders te beschermen, kwam daar later nog een depositogarantiestelsel bovenop. Toezichthouders moesten de banken strenger controleren.
Momenteel zijn cryptomunten nog het Wilde Westen voor libertaire geeks. Op termijn zullen de financiële instellingen rond bitcoin echter verdacht veel gaan lijken op het systeem dat we nu kennen. In plaats van een monetaire utopie, krijgen we oude wijn in nieuwe zakken.
===
Mijn boek Bankers are people, too legt uit hoe banken werken. Het bevat ook commentaar op bitcoin en andere nieuwe technologieën.